অৰ্থনৈতিক অসমতা (Economic Inequality)

অৰ্থনৈতিক অসমতা বা অৰ্থনৈতিক বৈষম্য মানে এনে এটা অৱস্থা য’ত কোনো দেশ এখনৰ সম্পদসমূহ দেশখনৰ নাগৰিকসকলৰ মাজত সমভাৱে বা সুষমভাৱে বিতৰণ হৈ নাথাকে৷ অৰ্থাৎ কিছু সংখ্যক লোকে আনসকলতকৈ অধিক ধন- সম্পদ অধিকাৰ কৰি অধিক চহকী হৈ থাকে৷ তাৰ বিপৰীতে কিছুসংখ্যক লোকে আনসকলতকৈ কম সম্পদৰ অধিকাৰী হৈ দুখীয়া হৈ থাকে৷ এনে অৱস্থাত দেশখনৰ লোকসকলক সম্পদৰ অধিকাৰৰ ভিত্তিত ধনৱান, মধ্যবিত্ত, দুখীয়া আদি গোটত ভাগ কৰিব পাৰি৷

পৃথিৱীৰ আটাইবোৰ দেশতেই অৰ্থনৈতিক অসমতা থাকে৷ ভাৰতৱৰ্ষৰ দৰে দেশসমূহত এই বৈষম্য অধিক প্ৰসাৰিত৷ ২০১৮ চনৰ এক প্ৰতিবেদন মতে ভাৰতৱৰ্ষৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ মাত্ৰ এক শতাংশই দেশৰ মুঠ সম্পদৰ ৬০ শতাংশ অধিকাৰ কৰি আছে৷ আমাৰ দেশত ব্যক্তিগত জেট বিমান থকা কিছুসংখ্যক চহকী লোক থকাৰ বিপৰীতে থাকিবলৈ ঘৰ এটা নোহোৱা, পিন্ধিবলৈ কাপোৰ নথকা আৰু শাৰীৰিক প্ৰয়োজনীয়তাৰ জোখত দৈনিক খাবলৈ নোপোৱা অনেক লোক আছে৷

এতিয়া প্ৰশ্নটো হ’ল –অৰ্থনৈতিক অসমতা বা বৈষম্য কিদৰে জোখি উলিওৱা হয়? অৰ্থনৈতিক অসমতা গণনা কৰাৰ বিভিন্ন পদ্ধতি বা মাপক আছে৷ তাৰেই মূল পদ্ধতিসমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল-

গিনি ধ্ৰুৱক (Gini Coefficient):

গিনি ধ্ৰুৱক হৈছে আয় বৈষম্য বা অসমতা পৰিমাপ কৰাৰ আটাইতকৈ জনপ্ৰিয় আৰু আটাইতকৈ বেছিকৈ ব্যৱহৃত পদ্ধতি৷ এই পদ্ধতিয়ে লৰেঞ্জ ৰেখাৰ সহায়ত অৰ্থনৈতিক অসমতাৰ মাপ লয়৷ ই কিদৰে কাম কৰে তাক তলৰ চিত্ৰত দেখুওৱা হৈছে৷

চিত্ৰটিত ৪৫ ডিগ্ৰীৰ কোণ কৰি থকা ৰেখাডাল হ’ল সমতা ৰেখা৷ সমতা ৰেখাডালে আয়ৰ সম বিতৰণ দেখুৱাইছে৷ ইয়াৰ প্ৰতিটো বিন্দুৱে দেখুৱাইছে যে এক বিশেষ পৰিমাণৰ জনসংখ্যাই মুঠ আয়ৰ সেই একে পৰিমাণৰে অংশ অধিকাৰ কৰি আছে৷ উদাহৰণস্বৰূপে, মুঠ জনসংখ্যাৰ ৪০ শতাংশ লোকে দেশৰ মুঠ আয়ৰ ৪০ শতাংশ অধিকাৰ কৰি আছে৷ সেই সমতা ৰেখাৰ পৰা যিমানেই আঁতৰলৈ যোৱা হয়, আয়ৰ বিষমতা বা অসমতা সিমানেই বাঢ়ি যায়৷ ওপৰৰ চিত্ৰত বেঁকাকৈ অঁকা লৰেঞ্জ ৰেখাডাল সমতা ৰেখাৰ পৰা কিছু ব্যৱধানত আছে৷ সমতা ৰেখাডাল আৰু লৰেঞ্জ ৰেখাডালৰ মাজৰ অঞ্চলটো A ৰে দেখুওৱা হৈছে৷ গতিকে এই উদাহৰণটোত A পৰিমাণৰ আয়ৰ অসমতা আছে৷  

বিষমতাৰ ধ্ৰুৱক (Coefficient of Variation)

বিষমতাৰ ধ্ৰুৱক গণনা কৰিবলৈ পোন প্ৰথমে দেশখনৰ নাগৰিকসকলৰ আয়ৰ মানক বিচ্যুতি (Standard Deviation) নিৰ্ণয় কৰা হয়৷ তাৰ পিছত সেই সংখ্যাটোক আয়ৰ সমান্তৰ মাধ্য (Arithmetic Mean) ৰে হৰণ কৰি ভাগফলটোৰ লগত ১০০ পূৰণ কৰি বিষমতাৰ ধ্ৰুৱকটো গণনা কৰা হয়৷